Μοισιόδαξ, Ιώσηπος

(Τσερναβόντα, Βλαχία 1730; – Βουκουρέστι 1800). Διδάσκαλος του Γένους, ο πρώτος Νεοέλληνας παιδαγωγός κι ένας από τους πρωιμότερους εκπροσώπους του ελληνικού Διαφωτισμού. Οι πληροφορίες που έχουμε για τα νεανικά του χρόνια είναι ανεπαρκείς και συχνά αντιφατικές. Φαίνεται ότι φοίτησε αρχικά σε κάποια σχολή των Ιωαννίνων, πιθανώς στη Μαρουτσαία, όταν ήταν εκεί σχολάρχης ο Ευγένιος Βούλγαρης (1742-1746). Ως σπουδαστή ή δάσκαλο τον συναντάμε κατόπιν στη Θεσσαλονίκη το 1752, τον επόμενο χρόνο στη Σμύρνη, όπου μάταια προσπαθεί να αποσπάσει κάποια υποτροφία για την Ιταλία, στην Αθήνα το 1755, στη Σίφνο και στη Μύκονο το 1756, για να καταλήξει το 1757 στην Αθωνιάδα σχολή, μαθητής και πάλι του Βούλγαρη. Το 1760 βρίσκεται επιτέλους στην Ιταλία, στο πανεπιστήμιο της Πάντοβας, όπου σπουδάζει φιλοσοφία, μαθηματικά και φυσικές επιστήμες. Μετά την επιστροφή του στη Βλαχία, ο ηγεμόνας της Μολδαβίας Γρηγόριος Γκίκας του αναθέτει τη διεύθυνση της «Αυθεντικής Σχολής» του Ιασίου (1765), θέση που με πολλούς δισταγμούς δέχτηκε ο Μ. Το κλίμα του Ιασίου δεν ήταν ακόμα ευνοϊκό για καινοτομίες. Ο Νικηφόρος Θεοτόκης, προκάτοχος του στη διεύθυνση της σχολής, είχε πριν από λίγο αναγκαστεί να εγκαταλείψει τη θέση του μετά την κατακραυγή που είχε ξεσηκωθεί εναντίον του ως «νεωτερίζοντος». Ο ηγεμόνας όμως και οι τοπικοί άρχοντες υποσχέθηκαν ενόρκως στο Μ. ότι δεν πρόκειται να παρέμβουν στο έργο του. Έτσι ο Μ. επιδόθηκε στην εφαρμογή των παιδαγωγικών του μεθόδων: καθιέρωσε τη δημοτική ως γλώσσα διδασκαλίας όλων των μαθημάτων, διαχώρισε τη διδασκαλία της φιλοσοφίας από τη θεολογία, άσκησε τους μαθητές του στην αισθητική ανάλυση και στη μετάφραση των αρχαίων κειμένων στην κοινή ελληνική, περιόρισε τη διδασκαλία της γραμματικής και της λογικής και επέμεινε στα νεώτερα μαθηματικά και στη φιλοσοφία, ενθάρρυνε τους μαθητές του να εκφράζονται γραπτά και προφορικά στη μητρική τους γλώσσα, δίδαξε, εκτός από τα λατινικά, και ζωντανές ξένες γλώσσες: γαλλικά, ιταλικά. Το μεταρρυθμιστικό αυτό πρόγραμμα ήταν κάτι πρωτοφανές για την εποχή του. Οι εντεταλμένοι για την εποπτεία της σχολής «άρχοντες» άρχισαν «να κρούουν τον κώδωνα του κινδύνου»: ο πατροπαράδοτος σχολαστικισμός κλονιζόταν. Παρά τους όρκους που του είχαν δοθεί, ο Μ. αναγκάστηκε τρεις φορές να παραιτηθεί, μια κάθε φορά νέες υποσχέσεις τον έπειθαν να επανέλθει στη θέση του. Το 1777 όμως οι αντιδράσεις είχαν τόσο ενταθεί που αποφάσισε να παραιτηθεί οριστικά και να φύγει από τη Μολδαβία. Είχε άλλωστε προσβληθεί από φυματίωση. Απογοητευμένος περιπλανήθηκε τα τελευταία χρόνια της ζωής του στη Βενετία, στην Τεργέστη, στη Βιέννη και τελικά στο Βουκουρέστι, συγγράφοντας και επιβλέποντας τις εκδόσεις των βιβλίων του. Δύο είναι τα κύρια έργα του M.: Η Πραγματεία περί παίδων αγωγής ή Παιδαγωγία (1779), όπου αναπτύσσει τις θεωρητικές αρχές του παιδαγωγικού του συστήματος, επηρεασμένου έντονα από τις παιδαγωγικές ιδέες του Τζον Λοκ, και η Απολογία του (1780), με την οποία υπερασπίζεται τις αρχές του, ελέγχει με αυστηρότητα τις διδακτικές μεθόδους του Ευγένιου Βούλγαρι και διηγείται τις περιπέτειες και τους διωγμούς του από τους «σχολαστικούς», εξαιτίας των οποίων, όπως γράφει «κατήντησα αλήτης εν ταις αλλοδαπαίς, επιθυμών πολλάκις αυτήν την επιούσιον τροφήν, γεγηρακώς παρά καιρόν υπό των κακουχιών. Ιδού το γέρας το οποίον απονέμει ως επί το πλείστον το γένος ημών τοις πεπαιδευμένοις». Η Απολογία του Μ. είναι ένα από τα πιο σημαντικά ντοκουμέντα για την ιστορία της νεοελληνικής παιδείας. Ο Μ. δημοσίευσε επίσης μια Θεωρία της Γεωγραφίας (1781) και μετέφρασε την Ηθική Φιλοσοφία (1761-1762) του Ιταλού Μουρατόρι.